بروزرسانی شده در تاریخ: ۱۳ اسفند ,۱۴۰۳
ملات ساروج – ترکیب، انواع و کاربردها
تعریف ملات ساروج
ساروج نوعی ملات باستانی است که از ترکیب آهک، خاک رس، سفیده تخم‌مرغ، پشم حیوانات و گاهی خاکستر ساخته می‌شود. این ملات به دلیل مقاومت بالا و خاصیت چسبندگی قوی در ساختمان‌سازی و معماری باستانی به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کاربردهای ساروج در گذشته
به دلیل مقاومت بالا در برابر شرایط محیطی و خواص ضدآبی ، ساروج در موارد زیر استفاده می‌شد:
✔ ساخت سدها و پل‌ها
✔ ایجاد مخازن آب و تونل‌ها
✔ ساخت بناهای مذهبی، مقبره‌ها و خزانه‌ها
✔ پلمپ و حفاظت از ورودی‌های گنجینه‌ها
✔ ایجاد دیوارهای مقاوم و مستحکم
قدمت ملات ساروج
ساروج بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و در تمدن‌های باستانی ایران، مصر، هند و بین‌النهرین به‌کار می‌رفته است.
مواد تشکیل‌دهنده ساروج
✔ آهک: ماده اصلی و چسباننده
✔ خاک رس: برای استحکام و ساختار ملات
✔ سفیده تخم‌مرغ: افزایش چسبندگی و تقویت ملات
✔ پشم حیوانات: برای مقاومت بیشتر
✔ خاکستر: در برخی ترکیبات برای استحکام بیشتر
—
انواع ملات ساروج و ویژگی‌های آن
۱. ساروج استخوانی
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پودر استخوان، سفیده تخم‌مرغ
✔ رنگ: سفید تا کرمی
✔ ویژگی‌ها: بسیار محکم، مقاوم در برابر فشار
✔ روش تشخیص: بافت سخت، واکنش با اسید
2. ساروج گرم
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ
✔ رنگ: خاکستری تا قهوه‌ای روشن
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر حرارت و شرایط گرمسیری
✔ روش تشخیص: بافت سخت، رنگ خاکستری تا قهوه‌ای روشن
۳. ساروج سرد
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ
✔ رنگ: خاکستری تا قهوه‌ای تیره
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر سرما و یخبندان
✔ روش تشخیص: بافت سخت، رنگ تیره
۴. ساروج کرمی
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ
✔ رنگ: کرمی
✔ ویژگی‌ها: ظاهر زیبا، کاربرد تزئینی
✔ روش تشخیص: بافت نسبتاً نرم، رنگ کرمی
۵. ساروج سیاه
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، خاکستر
✔ رنگ: سیاه
✔ ویژگی‌ها: بسیار محکم، مقاوم در برابر آب و رطوبت
✔ روش تشخیص: بافت سخت، واکنش با اسید
۶. ساروج قرمز
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد رنگ‌زا
✔ رنگ: قرمز
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر فرسایش
✔ روش تشخیص: رنگ قرمز، بافت سخت
7. ساروج ضدآب
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد ضدآب
✔ رنگ: سفید تا خاکستری
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر آب و رطوبت بالا
✔ روش تشخیص: واکنش با اسید، بافت سخت
۸. ساروج مخصوص مناطق گرم
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد مقاوم به حرارت
✔ رنگ: خاکستری تا قهوه‌ای
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر گرما و خشکی
✔ روش تشخیص: رنگ خاکستری روشن، بافت سخت
9. ساروج مخصوص مناطق سرد
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد مقاوم به سرما
✔ رنگ: خاکستری تا قهوه‌ای تیره
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر یخبندان
✔ روش تشخیص: رنگ تیره، بافت سخت
۱۰. ساروج مخصوص مناطق مرطوب و شرجی
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد مقاوم به رطوبت
✔ رنگ: سفید تا خاکستری
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر رطوبت بالا
✔ روش تشخیص: رنگ سفید تا خاکستری، بافت سخت
۱۱. ساروج مخصوص مناطق خشک و گرم
✔ مواد تشکیل‌دهنده: آهک، خاک رس، پشم، سفیده تخم‌مرغ، مواد مقاوم به خشکی
✔ رنگ: خاکستری تا قهوه‌ای روشن
✔ ویژگی‌ها: مقاوم در برابر خشکی و گرما
✔ روش تشخیص: رنگ روشن، بافت سخت
کاربردهای خاص ساروج
✔ پلمپ ورودی‌های گنجینه‌ها: جلوگیری از نفوذ آب و محافظت در برابر تخریب
✔ دیواره‌های تونل‌های زیرزمینی: مقاوم در برابر فشار و نفوذ آب
✔ ساخت مقبره‌های باستانی: جلوگیری از آسیب‌های محیطی
✔ خزانه‌های شاهی و نظامی: حفاظت از اشیای قیمتی در برابر سرقت
✔ پلمپ ورودی‌های مخفی: برای ایجاد امنیت و حفاظت
—
عوامل مؤثر بر عمر و تخریب ساروج
عمر ساروج
ساروج به دلیل ترکیبات خاص خود، می‌تواند ده‌ها تا صدها سال دوام داشته باشد.
–
عوامل مؤثر بر عمر و تخریب ساروج
عمر ساروج
ساروج به دلیل ترکیبات خاص خود، می‌تواند ده‌ها تا صدها سال دوام داشته باشد.
عوامل مؤثر بر تخریب ساروج
۱. رطوبت و آب: نفوذ آب باعث کاهش استحکام و شسته شدن مواد معدنی می‌شود.
۲. تغییرات دما: انجماد و ذوب مکرر باعث ترک‌خوردگی و فرسایش ساروج می‌شود.
۳. عوامل بیولوژیکی: رشد گیاهان، جلبک‌ها و قارچ‌ها می‌تواند به ساختار ساروج آسیب برساند.
۴. آلودگی هوا: باران اسیدی ناشی از آلاینده‌ها باعث حل شدن ترکیبات آهکی می‌شود.
۵. فرسایش مکانیکی: باد، شن و ماسه به مرور زمان موجب ساییدگی و تخریب سطح ساروج می‌شوند.
نتیجه‌گیری
ساروج یکی از مقاوم‌ترین و پرکاربردترین ملات‌های باستانی بوده که در ساخت‌وسازهای قدیمی نقش مهمی ایفا کرده است. شناخت انواع و ویژگی‌های ساروج می‌تواند به درک بهتر معماری باستانی، کاوش آثار تاریخی و مرمت سازه‌های قدیمی کمک کند. همچنین، آگاهی از عوامل تخریب ساروج می‌تواند در حفاظت از بناهای تاریخی مؤثر باشد.
روش‌های تشخیص ساروج و تخریب آن
قبل از معرفی روش‌های تشخیص ساروج، ابتدا باید دانست که این ملات باستانی چیست. در دوران گذشته، ساروج از اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای ساختن حوض، پل، آب‌انبار، برکه، گرمابه، بنای خانه و سد کاربرد داشته است. ساروج یکی از مصالح قدیمی است که در ایران و بعضی کشورهای کنارهٔ خلیج فارس استفاده می‌شده و تاریخ شروع کاربرد دقیق آن قابل پیش‌بینی نیست. در تمام انواع ساروج‌ها از شن و ماسه، آهک و سفیده تخم‌مرغ استفاده می‌شده است.
برای تشخیص ساروج، گاهی گفته می‌شود که روی کار گازوئیل بریزید یا با سرکه تست کنید؛ اما این روش‌ها صحیح نیستند.
بهترین روش برای تست، استفاده از جوهر نمک است. کافی است قسمتی از ساروج را داخل ظرفی از جوهر نمک قرار دهید و اگر به محض قرار دادن در جوهر نمک شروع به جوشیدن کرد، این نشان‌دهنده پایه سنگ آهکی و ساروج بودن آن است.
روش دیگر تشخیص به صورت چشمی است. در ساخت ساروج از پشم و موی حیوانات برای استحکام بیشتر استفاده می‌شده است. به همین دلیل، بخشی که احتمال می‌دهید ساروج باشد را به دقت بررسی کنید. در صورت مشاهده پشم حیوانات، از ساروج بودن نمونه مطمئن خواهید شد.
روش ساخت ساروج به صورت کلی
برای ساخت ساروج، ابتدا خاک رس و آهک را به نسبت شش به چهار مخلوط کرده و گلی سفت می‌سازند. سپس دو روز آن را ورز می‌دهند. بعد از آن، قسمتی از خاکستر کوره‌های حمام را با مقداری مواد الیافی لوئی (گیاه) که از تخم و پرزهای نوعی نی به دست می‌آید، به آن اضافه می‌کنند. مخلوط تازه را با چوب‌هایی به قطر ده سانتیمتر می‌کوبند تا به خوبی با هم عجین شوند.
ساروج به دو روش سرد و گرم تولید می‌شده است:
روش گرم:
در این روش، کلوخه‌های سنگ آهک رس‌دار را می‌کوبیدند تا نرم شود. سپس خاک به دست آمده را با کاه، پهن و آب مخلوط می‌کردند. بعد از آن، گل به دست آمده را روی زمین با ضخامت ۱۰ سانتیمتر پهن کرده و بعد از خشک شدن، قطعه‌های خشک شده را می‌پختند. هنگامی که قطعه‌ها پخته می‌شد، آن‌ها را آسیاب می‌کردند. محصول به دست آمده رنگ لیمویی یا قهوه‌ای روشن داشت که ساروج گرم نامیده می‌شد.
روش سرد:
در این روش، ساروج از مخلوط‌کردن آهک شکفته، خاکستر، ماسه بادی، خاک رس و لوئی یا مغز نی ساخته می‌شد. بنابر کاربردهای مختلف، ممکن بود افزودنی‌های دیگری همچون موی بز، گوساله یا انسان، سفیده تخم‌مرغ، چربی گوساله و… به ترکیب اضافه می‌شد.
کاربردهای ساروج:
ساروج با توجه به خاصیت اصلی آن یعنی نفوذپذیری بسیار اندک، به عنوان روکش در سازه‌هایی که در تماس مستقیم با آب بوده‌اند، مانند آب‌انبارها، حوض‌ها، حمام‌ها و… مورد استفاده قرار گرفته است. ساروج همچنین به دلیل نحوه اجرای آن که سطحی بسیار صاف و براق دارد، در تزئینات ساختمان نیز کاربرد داشته است.
معایب ساروج:
یکی از معایب اصلی ساروج، خاصیت کاهش حجم آن است که با توجه به کاربرد ساروج در امر پوشش، این خاصیت باعث ترک خوردگی در سطح و در نتیجه ایجاد اختلال در نقش اصلی آن یعنی نفوذناپذیر کردن سطح می‌شود. برای کاهش اثرات این خاصیت مخرب، در گذشته از الیاف طبیعی مانند لوئی (که از نوعی نی به دست می‌آمد) و همچنین الیاف حیوانی مانند پشم بز و شتر و گاهی موی سر انسان استفاده می‌شده است. در بعضی مواقع، هنگامی که مواد اصلی تشکیل‌دهنده ساروج کمیاب بود یا برای به دست آوردن ساروج‌هایی با خاصیت‌های مختلف، از ماسه ریزدانه استفاده می‌شد، اما این ماسه کارآیی ملات را پایین می‌آورد و برای جبران آن از خاک رس استفاده می‌شد.
ساروج در گنج‌یابی و دفینه‌یابی و روش‌های تشخیص ساروج:
بسیاری از مردم اعتقاد دارند که هر جا ساروج یافت می‌شود، یعنی گنجی در آنجا نهفته است و شروع به کشف زیرخاکی می‌کنند. اما باید توجه داشت که این طرز فکر اشتباه است، چرا که در قدیم بتن وجود نداشته و مردم برای ساختن خانه‌ها و ساختمان‌های محکم مجبور به استفاده از ساروج بوده‌اند. بسیاری از افراد بر این باورند که برای پلمپ کردن حتماً باید از ملات ساروج استفاده شود، در حالی که این باور غلط است و در گذشته برای پلمپ از سخت‌ترین مواد استفاده می‌شده است. در این بین، ساروج از نظر سختی در رده پایین‌تری نسبت به سنگ قرار دارد و این باور رایج که ساروج از سنگ سخت‌تر است، کاملاً اشتباه می‌باشد.
حتماً شنیده‌اید که برخی از کارشناسان اعلام می‌کنند که در فلان منطقه احتمال وجود گنج و دفینه به خاطر شکننده بودن بافت سنگی منطقه پایین است. این موضوع در مورد ساروج نیز صدق می‌کند، زیرا در گذشته بیشتر از سنگ برای پلمپ غار و دفینه استفاده می‌شده است و از ساروج تنها برای درزگیری استفاده می‌کردند.
روش‌های تشخیص ساروج:
روش‌های تشخیص ساروج بسیار متنوع بوده و بهترین‌های آن‌ها به شرح زیر است:
- ضربه با کفش: به محل مورد نظر ضربه بزنید و این کار را چندین بار تکرار کنید. در صورت مشاهده جرقه، ترکیب به کار رفته یا سنگ است یا ترکیب‌های دیگر.
- خراش دادن با اره: سطح مورد نظر را با اره خراش دهید. اگر پودر شد، آن ترکیب ساروج است.
- ترکیب آب و بنزین: در برخی از موارد، ریختن ترکیبی از آب و بنزین بر روی سطح مورد نظر می‌تواند به تشخیص کمک کند. بدین صورت که اگر سطح سیاه شد، ساروج است و اگر تغییر رنگ نداد، ساروج نیست.
- آزمایش با آب جوش: یک تکه از محل مورد نظر را جدا کرده و درون آب جوش بیندازید و ۱۰ دقیقه صبر کنید. در صورت جمع شدن چربی بر روی سطح آب، سطح مورد نظر ساروج است.
- آزمایش با سرکه: بر روی سطح مورد نظر سرکه ریخته و منتظر بمانید. در صورت جوشیدن، آن سطح ساروج است. البته باید متذکر شد که این روش بستگی به نوع ساروج دارد.
- بررسی بافت درونی: قسمتی از سطح مورد نظر را شکسته و به آن نگاه کنید. باید درون آن الیاف مختلف مانند موی، کاه، علف و غیره باشد.
- تفاوت رنگ با محیط اطراف: ساروج سخت دارای رنگ سفید شیری، نیمه سخت دارای رنگ خاکستری و ساروج بسیار سخت دارای رنگ تیره است.
- آزمایش با جوهر نمک: تکه‌ای از ساروج را جدا کرده و در ظرف حاوی جوهر نمک بریزید. اگر بعد از ده دقیقه شروع به جوشیدن کرد و پودر شد، سطح مورد نظر ساروج است.
روش‌های شکستن ساروج:
طریقه خرد کردن هر یک از انواع ساروج‌ها متفاوت است، ولی به طور کلی می‌توان آن‌ها را خرد کرد و از بین برد. برای شکستن این ملات، روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی وجود دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
شکستن ساروج با بلک پاور
: بهترین گزینه برای تخریب ساروج و سنگ استفاده از بلک پاور است. بلک پاور با تولید حجم زیادی گاز و انبساط در لحظه، فشار زیادی به دیواره سنگ وارد کرده و باعث تخریب آن می‌شود. عمل تخریب به صورت انفجاری و سریع است، ولی بلک پاور یک ماده غیر انفجاری و کاملاً بی‌خطر است.
مشاهده فیلم های تخریب سنگ و ساروج با بلک پاور
شکستن ساروج با کتراک :
کتراک پودری است که با ترکیبات شیمیایی خاص تولید شده و با توجه به ایمنی بالا، عدم تولید صدا، سازگاری با محیط زیست و همچنین سهولت استفاده، مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. این ماده یکی از مواد غیرمنفجره شیمیایی در معادن است که با اعمال نیروی کششی در دیواره چال، باعث شکست سنگ می‌شود. کتراک هنگامی که با آب مخلوط می‌شود و به شکل ملات درون سوراخ‌هایی که به همین منظور در سنگ ایجاد شده، ریخته می‌شود، با گذشت زمان منبسط می‌شود و موجب شکستن سنگ و ساروج می‌گردد.
از بین بردن ساروج با حلال ساروج فلوریکا:
ماده ترکیبی اف ال ۲ و ۳، همراه با حلال فلوریکا یا اسید تخریب‌کننده بتن، جزو محصولاتی هستند که به منظور تخریب غیرهجومی بتن، سنگ و ساروج مورد استفاده قرار می‌گیرند. این محصول برای اجسامی که عمق زیاد دارند، کاربرد ندارد و بیشتر برای تخریب‌های سطحی از این اسید استفاده می‌شود. این اسید بسیار قوی است و برای استفاده از آن نیاز به رعایت شرایط ایمنی خاصی نسبت به سایر محصولات تخریب‌کننده بتن وجود دارد. ساختار این اسید یکسان نیست و برای هر نوع بتن یا ساروج، یک نوع اسید اف ال ۲ و ۳ خاص ساخته می‌شود.
برای مشاوره و آموزش رایگان با شماره های زیر تماس حاصل فرمایید
———————————————————
۰۲۱۶۶۸۸۹۱۰۵
۰۹۱۹۵۰۰۰۱۵۶
سایتkatrock.ir
? @katrock کانال تلگرام